Równowaga biologiczna to ten element, który jest kluczem do uzyskania dobrze działającego zbiornika akwarystycznego. Niestety, wielu początkujących akwarystów lub laików tej dziedziny, nie zdaje sobie sprawy z tego, jak właściwie funkcjonuje ten podwodny ekosystem, jakie parametry powinny zostać spełnione, czego potrzebują zwierzęta, które hodujemy, a także rośliny, którymi obsadziliśmy zbiornik. Akwarium do pełnej dojrzałości biologicznej potrzebuje trochę czasu- około 6 tygodni. To właśnie w początkowym okresie rozwijają się naturalne procesy nitryfikacyjne oraz stabilizacji podlega gospodarka mikro i makroelementowa, kończąc na adaptacji podłoża, które w szczególności, w pierwszym okresie od momentu zalania zbiornika, może zaburzać poziom wydzielanych metali ciężkich, wahania odczynu pH, kończąc na rozkwicie glonów czy innych inwazyjnych mikroorganizmów.
W czasie aklimatyzacji zbiornika kluczowy jest prawidłowy rozwój procesów nitryfikacyjnych, które stanowią główny czynnik właściwie prosperującego akwarium. Prawidłowy przebieg cyklu azotowego pozwala na stworzenie zdrowego środowiska oraz prawidłowy rozwój fauny i flory akwarystycznej.
Czym są bakterie nitryfikacyjne?
Bakterie nitryfikacyjne, aeroby obligatoryjne- bakterie tlenowe, to drobnoustroje żyjące w podłożu do akwarium, na powierzchni i we wkładach filtracyjnych, a także ozdobach i innych elementach naszego zbiornika, których zadaniem jest aktywne uczestniczenie w cyklu azotowym- utlenianie szkodliwego amoniaku do azotynów (azotany III), a tych do łatwo przyswajalnych związków azotanów (V), które biorą udział w procesach fizjologicznych roślin.
Podczas cyklu azotowego bakterie wiążą dwutlenek węgla, który wykorzystywany jest do budowy struktury białkowej oraz węglowodanów, które przyspieszają procesy nitryfikacyjne. Zdecydowany wpływ na przebieg i tempo procesów nitryfikacyjnych ma także temperatura zbiornika (optymalna temperatura to około 25 stopni), stężenie tlenu, właściwy odczyn wody (7-8 pH), obecność substancji rozpuszczalnych w wodzie- metali ciężkich, chloru itd. kończąc na warunkach struktury akwarium- ilości ryb w zbiorniku, jakości pokarmu czy częstotliwości czyszczenia zbiornika.
W zbiorniku akwarystycznym, amoniak występuje w stężeniu około 5 mg/l.
Sam proces nitryfikacyjny, czyli utlenienie amoniaku do formy azotanów zachodzi w dwóch etapach, podczas których aktywnie działa kilka rodzajów bakterii nitryfikacyjnych. Tak jak wspomnieliśmy pierwszy etap cyklu azotowego to przetworzenie szkodliwego amoniaku, (źródłem amoniaku są rozkładające się szczątki biologiczne, jak i wydzielane przez faunę w procesie trawienia odchody), do związków amonowych.
Pierwszy etap przeprowadzany przez przez tzw. nitrozobakterie- Nitrosococcus oceanus, Nitrosolbus multiformis czy Nitrosomonas europaea.
Drugi etap, czyli utlenienie jonów azotynowych zachodzi przy udziale nitrobakterii- Nitrococcus mobilis, Nitrobacter winogradkyi czy Nitrospira marinus.
Absorpcja związków azotowych przez rośliny
Warto wspomnieć również o roślinach, które do zachowania właściwych procesów fizjologicznych nie zawsze wykorzystują ostatni produkt, jakim są azotany. Wśród roślin, które z powodzeniem pobierają związki amonowe jest Hiacynt wodny, Marsylia Drummonda, Moczarka, Pistia czy Rzęsa drobna.
Jak pozyskać potrzebne bakterie nitryfikacyjne?
Bakterie te rozwijają się same w naszych zbiornikach. Oczywiście potrzebują do tego czasu, a świeżo założone akwarium, zanim bakterie się dobrze rozwiną jest niestabilne i mogą atakować go glony. Cały proces można przyspieszyć gotowymi produktami takimi, jak Prodibio BioDigest, które zawierają szczepy niezbędnych w naszych akwariach bakterii nitryfikacyjnych.
Nowy zbiornik - jak rozpocząć cykl azotowy?
Zakładanie zbiornika akwarystycznego to nic innego niż zakładanie nowego ekosystemu, który w sztucznych warunkach ma jak najlepiej odzwierciedlać naturalne środowisko rozwoju, zarówno dla fauny, jak i flory akwarystycznej. W zależności od modelu zbiornika i jego obsady, warunki w nim panujące będą różne. Mowa w tym miejscu przede wszystkim o ogólnym rozróżnieniu zbiorników na słodkowodne lub akwaria morskie. Każde z nich wymagać będzie różnych parametrów do zachowania właściwej funkcjonalności fizjologicznej.
Co musi przejść nowy zbiornik?
Każdy nowo założony zbiornik musi przejść proces aklimatyzacji, aby jak najlepiej dopasować się do warunków, w których zarówno roślinność jak i obsada będą mogły prawidłowo funkcjonować. Podczas dojrzewania takiego zbiornika zachodzą przemiany zarówno fizyczne, związane zazwyczaj z rozpuszczalnością w wodzie, a także chemiczne, w których główną rolę odgrywają składniki wody, procesy sorpcyjne, emitowane przez rośliny i faunę związki, ich rozkład, co za tym idzie kluczowy w procesie funkcjonowania zbiornika cykl azotowy. Wymienione powyżej procesy stanowią jedynie przykład elementów występujących w każdy zbiorniku wodnym.
O czym warto wspomnieć to fakt, że nie wszystkie procesy bakteryjne zachodzą w świeżo zalanym zbiorniku. Z uwagi na brak odpowiedniej ilości bakterii, początkowy etap zakładania zbiornika charakteryzuje się nieustabilizowanymi procesami i zachwianiem większości parametrów, dlatego aby nie stracić całej hodowli, pierwsze ryby i skorupiaki wpuszcza się do zbiornika po upływie około 3 tygodni, kiedy wszystkie wskaźniki będą znajdowały się w optimum. W ekstremalnych wypadkach proces namnażania bakterii może zająć więcej czasu. Zbiorniki naturalne zakładane w warunkach otwartych dojrzewają szybciej. Dochodząc do momentu zarybienia, warto przeprowadzić je stopniowo, aby przyrost emitowanych związków i gazów przez faunę nie spowodował nagłych i niepożądanych skoków w składzie biochemicznym wody.
Jak długo trwa dojrzewanie zbiornika
Tak jak wspomnieliśmy, dojrzewanie zbiornika może trwać od 2 tygodni do 3 miesięcy. Tempo aklimatyzacji i stabilizacji zbiornika zależy od odpowiedniego namnożenia bakterii, które odpowiadają za podstawowe cykle zachodzące wewnątrz akwarium. Również niebagatelny wpływ na rozwój zbiornika ma rodzaj podłoża, którego użyliśmy do zagospodarowania dna. Istotą całego ekosystemu jest prawidłowo funkcjonująca flora bakteryjna zbiornika. Bakterie można zaszczepić w zbiorniku wykorzystując w tym celu wieloelementowe podłoże do akwarium roślinnego lub skorzystać z oferty sklepów akwarystycznych i zakupić przygotowane szczepy bakterii, aplikowane bezpośrednio do akwarium i podłoża. Aby bakterie na początkowym etapie odpowiednio się namnażały konieczne jest dostarczenie im odpowiedniej pożywki. Taką znajdziemy w specjalnych środkach, sugerowanych właśnie w pierwszym etapie po założeniu akwarium.
Podczas gospodarowania zbiornika konieczne jest dostarczenie substancji wykorzystywanych do stabilizacji cyklu azotowego. Naturalnie, bakterie do pracy i namnażania wykorzystują zawarty w wodzie amoniak. Ten wydzielany jest przez znajdujące się w podłożu resztki, unoszące się w wodzie odchody fauny akwarystycznej. Dawne praktyki dodawania do wody roztworów amoniaku współcześnie nie są konieczne z uwagi na bardzo bogaty skład podłoży do akwarium (w tym wypadku polecamy podłoża naturalne Ada Amazonia), czy też stężone pożywki bakteryjne.
Posiadając zbiornik, w którym występuje kiepsko urozmaicone, z punktu widzenia składników, podłoże, konieczne jest wstępne obsadzenie zbiornika. Taki sposób przyspieszy stabilizację cyklu azotowego.
Każdy z poniższych procesów może wpłynąć na stan fizjologiczny naszego zbiornika. Nieodpowiednio dobrane podłoże, zanieczyszczone metalami ciężkimi, kiepskiej jakości ozdoby, które poddane działaniom czynników wody i gazów emitują szkodliwe substancje, doprowadzając do wytrucia całego zbiornika, kończąc na zachwianiu równowagi cyklów zachodzących w ekosystemie.
Jak wygląda utrzymanie procesów w akwarium?
Utrzymanie właściwie funkcjonujących procesów, zarówno zachodzących w warunkach tlenowych, jak i beztlenowych opiera się na balansie i równowadze, pomiędzy ilością znajdujących się w zbiorniku roślin, zwierząt, a także bakterii, dzięki którym możliwe jest prawidłowe przetworzenie wszystkich substancji. Sposobów na zachowanie właściwego obiegu azotu w zbiorniku jest kilka.
Wśród nich znaleźć można proces wspomnianego już wcześniej dojrzewania zbiornika i naturalnego namnażania bakterii nitryfikacyjnych. Innym czynnikiem wspierający właściwy obieg azotu, jest zachowanie właściwej filtracji, dopasowanej do potrzeb i objętości zbiornika. W tym wypadku należy zwrócić szczególną uwagę na rodzaj wykorzystywanego filtra. Mówiąc o filtracji zachodzącej w zbiorniku należy rozróżnić dwa podstawowe aspekty- filtrację mechaniczną, która pozwoli nam na usunięcie z wody wszystkich „widzialnych” stałych cząstek zanurzonych w zbiorniku, i filtrację biologiczną, która odpowiada za częściowe przetworzenie procesów chemicznych zachodzących w zbiorniku za pośrednictwem mediów filtrujących.
Innym sposobem na wsparcie zewnętrzne cyklu azotowego jest dodanie do podłoża lub bezpośrednio do zbiornika bakterii nitryfikacyjnych, które znajdują się w skondensowanych produktach m.in. takie marki jak Prodibio, Seachem, Microbe-lift czy QualDrop.
Stan zbiornika powinien być stale monitorowany, zarówno pod względem twardości wody, co za tym idzie zasadowości lub zakwaszeniu wody, ilości azotu. W celu takiej weryfikacji wykorzystywane są najczęściej dostępne w sklepach akwarystycznych testy NO3, które jednorazowo wykazują poziom stężenia tej substancji. Zakładając akwarium pierwsze testy powinny być wykonywane każdorazowo co 2 dni, aby stale monitorować poziom stabilizacji zbiornika. Ten sam proces powtarzamy w momencie stopniowego zarybienia akwarium.
Po co robić testy NO3
Testy NO3 pozwalają na zmierzenie zawartości amoniaku, azotynów i azotanów. Początkowo, wartość azotanów jest najwyższa. Następnie wzrasta poziom azotynów, powstający z przetwarzanego, szkodliwego amoniaku w efekcie pierwszego etapu cyklu azotowego. Kolejne testy wykonywane w ciągu tygodnia powinny wykazać wzrost azotanów powstałych w wyniku rozbicia azotynów. W takiej sytuacji, kiedy testy nie wykazują znacznego poziomu szkodliwego amoniaku możliwe jest wstępne zarybienie zbiornika.
Cykl azotowy może przebiegać po wykorzystaniu wieloelementowego podłoża do akwarium lub prostej roślinności, a także z wykorzystaniem fauny akwarystycznej, jednak decydując się na taką metodę należy mieć na uwadze odporność ryb i ich tolerancję na znaczne wahania poziomu substancji.
Klasyczny proces nitryfikacji zachodzi w 3 podstawowych etapach, podczas których dochodzi do rozłożenia szkodliwego amoniaku wydzielanego przez szczątki i odchody ryb, do formy łatwo przyswajalnych związków- azotanów, które wykorzystywane są np. przez rośliny do zachowania prawidłowych funkcji fizjologicznych.
Wspomniane szczątki, odchody czy też zalegający w podłożu pokarm (w tym miejscu uwaga dla młodych akwarystów dotycząca stałej pielęgnacji zbiornika) wydziela dwa rodzaje związków- zjonizowane amony (NH4) lub niezjonizowany amoniak (NH3), w których to właśnie amoniak stanowi największe zagrożenie dla całej fauny akwarystycznej. Ilość oraz rodzaj uwalnianych substancji zależy od twardości wody znajdującej się w zbiorniku. Dla pH niższego niż 7 w akwarium wyższy będzie poziom amonów, podczas gdy pH przekroczy ten próg, większe będzie wydzielanie amoniaku.
Uwolniony amoniak w kolejnym etapie przy udziale namnożonych bakterii nitryfikacyjnych- Nitrosomonas (więcej o bakteriach dowiesz się z artykułu „Bakterie nitryfikacyjne”) zostanie zneutralizowany do poziomu azotynów, które pozostają nadal toksycznym związkiem, który zagraża życiu i zdrowiu fauny akwarystycznej.
Azotyny i azotany
Znajdujące się w zbiorniku azotyny stanowią idealną pożywkę dla Nitrobacterii, która przemienia je w azotany, które w niewielkiej ilości nie stanowią zagrożenia dla narybku. Nadmiar azotynów może zostać usunięty ze zbiornika wraz z podmianą wody. Do neutralizacji poziomu azotynów wykorzystuje się rośliny, które wiążą go podczas procesów fizjologicznych.
Namnażanie bakterii, które odgrywają kluczową rolę w cyklu azotowym, pomijając wspomnianą metodę wykorzystywania żywego narybku, może przebiegać na kilka sposobów.
